کمبود آهن می تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. اگرچه انواع مختلفی از کمخونی داریم اما در دنیا رایج ترین حالت کمخونی بدلیل فقر آهن می باشد. چنانچه آهن در بدن ما کم شود در ساخت هموگلوبین خون و در نتیجه اکسیژن رسانی مناسب به بافت ها اختلال ایجاد می شود. این حالت را “آنمی” می گویند. از رایج ترین دلایل کمبود آهن می توان به عدم دریافت آهن کافی از رژیم غذایی، خونریزی داخلی یا خونریزی های شدید در دوران قاعدگی، مشکلات روده ای و افزایش نیاز در دوران بارداری اشاره کرد.

کم خونی فقر آهن به هر علت که باشد دارای علائم و تظاهرات بالینی خاصی است! در این مقاله با 10 مورد از علائم کمبود آهن آشنا خواهیم شد. 

 

- خستگی غیرعادی

احساس خستگی مفرط یکی از رایج ترین علائم کمبود آهن است که بیش از نیمی از افراد دچار فقر آهن آنرا تجربه کرده اند. این حالت به این دلیل رخ می دهد که کمبود آهن بر ساخت هموگلوبین تاثیر منفی گذاشته،  در نتیجه آن اکسیژن رسانی به بافت ها بطور مناسب انجام نشده و احساس خستگی و بی حالی ایجاد می شود. البته از آنجایی که در زندگی سخت و ماشینی این روزها خستگی یکی از علائم رایج همه ماست است (!) تشخیص کمخونی صرفا از طریق این علامت کاری بسیار دشوار است.

2- رنگ پریدگی

یکی دیگر از علائم رایج کمبود آهن رنگ پریدگی چهره ، پوست و پشت پلک افراد است. هموگلوبین در گلبول های قرمز باعث ایجاد رنگ قرمز است و طبیعتا کمبود آن باعث کمرنگی و رنگ پریدگی می شود. رنگ پریدگی در این افراد می تواند در سرتاسر بدن و یا فقط در برخی نقاط مثل صورت، لب ها، پشت پلک و یا ناخن باشد. معمولا رنگ صورت و پشت پلک پایین چشم برای تشخیص کمخونی بسیار به پزشک معالج کمک می کند، هرچند باید از طریق آزمایش خون نیز تایید شود.

3- تنگی نفس

با توجه به کاهش هموگلوبین و کاهش اکسیژن در دسترس بافت ها، فرد در اثر فعالیت بدنی مثل ورزش یا پیاده روی و حتی فعالیت های روزانه در محل کار یا در خانه خیلی زود احساس نفس تنگی و یا حالات نفس نفس زدن می کند. این می تواند یکی از علائم رایج کمبود آهن باشد.

4- سردرد و سرگیجه

این علائم کمتر از نشانه های قبلی در افراد دچار کمبود آهن دیده می شود و از آنجا که سردرد و سرگیجه می تواند عوامل زیادی داشته باشد، تشخیص کمبود آهن از این علامت به تنهایی کار آسانی نیست. علت بروز این حالت گشاد شدن عروق مغزی برای دسترسی به اکسیژن بیشتر است.

5- تپش قلب

در کمبود آهن و کمبود اکسیژن قلب باید کار بیشتری برای اکسیژن رسانی به بافت ها انجام دهد که نتیجه این حالت تپش زیاد، غیرعادی و قابل احساس قلب می باشد. اگر کمبود آهن برای مدت طولانی ادامه پیدا کند ممکن است منجر به بزرگ شدن قلب و یا ایست قلبی بشود (هرچند این حالات و عدم درمان کمخونی در طولانی مدت رایج نیستند)

6- پوست و موی خشک و آسیب دبده

کمبود اکسیژن در پوست و مو منجر به تضعیف و آسیب دیدن آنها می شود. البته ریزش مقدار مشخصی مو در شبانه روز امری طبیعی است اما اگر ریزش مو بیش از حد و همراه با آسیب پوستی و تغییر رنگ باشد باید آنرا جدی گرفت.

7- سوزش و تورم زبان و دهان

گاهی اوقات کمبود آهن منجر به التهاب، کم رنگی، تورم و یا نرمی بیش از حد زبان می شود. همچنین سوزش، خشکی و ایجاد ترک یا زخم در دهان از نشانه های دیگر کمبود آهن هستند.

8- پاهای بیقرار

یکی از علل ایجاد سندرم پاهای بیقرار (restless leg syndrome) کمبود آهن است. در سندرم پاهای بیقرار فرد در حال استراحت دائما پاهای خود را حرکت می دهد، که معمولا همراه با حالات ناخوشایندی مثل گزگز شدن پا همراه است. علائم پاهای بیقرار در شب هنگام تشدید شده و فرد حتی در خوابیدن به مشکل برمیخورد. هنوز علت دقیق ایجاد این سندرم مشخص نیست ولی 25% افرادی که این حالت را تجربه کردند دچار کمبود آهن بودند و البته افرادی که سندرم پاهای بیقرار داشتند نیز با کمبود آهن علائم آنها تشدید شده است. پس باید کمبود آهن در این سندرم را جدی گرفت.

9- تغییر شکل و شکنندگی ناخن

یکی از علائمی که امروزه کمتر مشاهده می شود شکننده شدن و تغییر شکل ناخن هاست. ناخن ها در کمبود آهن طولانی مدت براحتی شکسته شده و یا به حالت قاشقی شکل خمیده می شوند. تغییر شکل ناخن در این وضعیت حاکی از کمبود آهن شدید و طولانی مدت است.

10- سایر علائم 

برخی از این علائم می تواند از کمبود آهن حکایت داشته باشد. علائمی مثل:

• اشتهای غیر عادی برای مواد غیر خوراکی مثلا علاقه به خوردن خاک، یخ، گچ، کاغذ و … که به آن “پیکا” گفته می شود و در دوران بارداری هم ممکن است رخ دهد. 
• پرخاشگری و عصبانیت، که با شروع درمان بهبود چشمگیری می یابد
• دست و پای سرد، که ممکن است بدلیل کاهش اکسیژن بدن باشد. (هرچند بعضی افراد بطور عادی دست و پای یخ دارند و شامل این مورد نمی شود)
• عفونت های بیش از حد و ضعف ایمنی بدن

اگر حس می کنید کمخونی فقر آهن دارید باید چه کار کنید؟

اول از همه باید به پزشک خود مراجعه کرده و اجازه دهید معاینات بالینی شما انجام پذیرد. سپس می توانید با مشورت با ایشان یک آزمایش خون انجام داده و همراه با جواب آزمایش به پزشک یا متخصص تغذیه خود مراجعه و درمان خود را بسته به نوع کمخونی آغاز نمایید. 

" محمدجعفر دهزاد" کارشناس گروه تغذیه بالینی دانشکده تغذیه و علوم غذایی

پایان خبر